ผ่าตัดรักษาเนื้องอกสมอง
รายละเอียด
รู้จักโรคนี้
เนื้องอกสมองคืออะไร
เนื้องอกสมอง (Brain Tumor) คือ ก้อนเนื้อเยื่อส่วนเกินที่เกิดจากความผิดปกติของเซลล์สมอง จนทำให้เกิดก้อนเนื้องงอกที่เนื้อสมอง หรือที่บริเวณอื่นๆ ของสมองด้วย เช่น เยื่อหุ้มสมอง เส้นประสาทสมอง ต่อมใต้สมอง ฐานกะโหลกศีรษะ สามารถแบ่งออกได้ 2 ชนิด ได้แก่
- เนื้องอกที่สมอง เป็นเนื้องอกที่เกิดจากความผิดปกติที่เซลล์สมองเอง สามารถแบ่งประเภทย่อยออกได้อีก 2 ชนิด ได้แก่
- เนื้องอกชนิดดี เป็นเนื้องอกที่ไม่เป็นอันตราย เจริญเติบโตช้า และไม่พัฒนาเป็นเซลล์มะเร็ง
- เนื้องอกชนิดไม่ดี หรือเนื้องอกที่เป็นเชื้อมะเร็ง เป็นเนื้องอกที่มีการเจริญเติบโตขึ้นเรื่อยๆ อย่างไม่สามารถควบคุมได้ และอาจลุกลามไปสู่อวัยวะอื่นๆ ใกล้เคียงกับสมอง
- เนื้องอกที่กระจายมาจากอวัยวะอื่น เป็นเนื้องอกชนิดที่เป็นเชื้อมะเร็งและเกิดขึ้นที่อวัยวะอื่นๆ ในร่างกาย ก่อนจะแพร่กระจายขึ้นมาถึงสมอง เช่น เนื้องอกที่เส้นประสาท เนื้องอกที่เต้านม เนื้องอกที่ปอด
อาการของผู้ที่มีเนื้องอกสมอง
เนื้องอกสมองสามารถทำให้เกิดอาการแสดงที่ผิดปกติหลายอย่าง และสามารถส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยได้
- อาการปวดศีรษะ สามารถปวดได้หลายรูปแบบ เช่น ปวดศีรษะเรื้อรัง ปวดศีรษะร่วมกับคลื่นไส้อาเจียน ปวดศีรษะร่วมกับมีอาการกล้ามเนื้ออ่อนแรง
- เห็นภาพซ้อน
- หูอื้อ
- อาการชาตามมือและเท้า
- ใบหน้าเบี้ยว ปากเบี้ยว
- พูดไม่ชัด มีปัญหาด้านการเรียบเรียงประโยค รวมถึงความเข้าใจในสิ่งที่ได้ยิน
- มีปัญหาด้านการทรงตัว
- บุคลิกภาพเปลี่ยนไป
- สูญเสียความทรงจำ มีอาการคล้ายความจำสั้น
- ควบคุมการขับถ่ายไม่ได้
ตรวจโรคนี้อย่างไรได้บ้าง
วิธีการตรวจวินิจฉัยเนื้องอกสมองจะประกอบไปด้วยการซักประวัติสุขภาพเบื้องต้น การตรวจร่างกายอย่างละเอียด การทดสอบทางประสาทวิทยา รวมถึงการส่งตัวผู้เข้ารับบริการไปตรวจสมองด้วยวิธีเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ หรือการทำ CT Scan การตรวจคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าหรือการทำ MRI (Magnetic Resonance Imaging) เพื่อให้แพทย์ได้มองเห็นภาพความผิดปกติภายในสมองอย่างชัดเจนมากขึ้น
รู้จักการผ่าตัดนี้
การผ่าตัดเนื้องอกสมองคืออะไร?
การผ่าตัดเนื้องอกสมอง คือ การผ่าตัดเพื่อกำจัดก้อนเนื้องอกภายในสมองออกให้ได้มากที่สุด หรืออาจเป็นการผ่าตัดเพื่อดูดนำชิ้นเนื้อบางส่วนจากก้อนเนื้อไปตรวจวินิจฉัยโรคเพิ่มเติม
ปัจจุบันการผ่าตัดเนื้องอกสมองจะมีการอาศัยเทคโนโลยีและอุปกรณ์ผ่าตัดที่ทันสมองหลายอย่าง เพื่อให้การผ่าตัดมีความปลอดภัย แม่นยำ และทำให้ผู้เข้ารับบริการฟื้นตัวหลังผ่าตัดได้โดยเร็ว เช่น
- อุปกรณ์ผ่าตัดแบบจุลศัลยกรรม เป็นอุปกรณ์ผ่าตัดขนาดเล็กที่ทำให้แพทย์สามารถผ่าตัดสมองได้อย่างละเอียดมากขึ้นในระดับมิลลิเมตร
- เครื่องนำวิถี หรือ Navigation สามารถช่วยระบุตำแหน่งต่างๆ ที่แพทย์จะต้องผ่าตัดนำเนื้องอกออกได้แม่นยำขึ้น
- กล้องผ่าตัดที่มีความละเอียดสูง เช่น กล้อง Endoscope หรือกล้อง Microscpe ช่วยให้แพทย์มองเห็นองค์ประกอบภายในสมองได้อย่างละเอียดระหว่างผ่าตัด ทำให้การผ่าตัดมีความปลอดภัยสูงขึ้น ส่งผลข้างเคียงต่อเนื้อเยื่อหรืออวัยวะอื่นๆ รอบสมองได้น้อย และยังเพิ่มโอกาสให้แผลผ่าตัดเล็กลง
- เครื่องเอกซเรย์แม่เหล็กไฟฟ้าในห้องผ่าตัด (Intraoperative MRI) ช่วยให้สามารถผ่าตัดนำเนื้องอกออกมาได้มากที่สุด
- เครื่องสลายเนื้องอกหรือเครื่อง CUSA (Calvitron Ultrasonic Surgical Aspiration) ช่วยสลายเนื้องอกออกเป็นชิ้นเล็กๆ ก่อนจะดูดออกมาด้วยพลังงานคลื่นเสียงอัลตราโซนิค เป็นอีกนวัตกรรมช่วยกำจัดเนื้องอกสมองที่ช่วยทำให้รบกวนเนื้อสมองส่วนอื่นๆ ได้น้อยลง
ด้วยเทคโนโลยีและเครื่องมือผ่าตัดที่ทันสมัย จึงทำให้การผ่าตัดเนื้องอกสมองในปัจจุบันมีความปลอดภัยมากขึ้น และยังเห็นประสิทธิภาพในการรักษาได้ดีกว่าเดิม ไม่ใช่การผ่าตัดที่ดูน่ากลัวหรือมีแผลขนาดใหญ่เหมือนในอดีต
ไม่ผ่าตัดเนื้องอกสมอง จะเกิดอะไรขึ้น?
การพิจารณาไม่ผ่าตัดเนื้องอกสมองออก จะขึ้นอยู่ชนิดของเนื้องอกสมองที่ตรวจพบ หากเป็นเนื้องอกสมองชนิดดีที่ไม่เติบโตเป็นก้อนมะเร็งอย่างแน่นอน แพทย์ก็ยังอาจพิจารณายังไม่ต้องผ่าตัดและใช้วิธีติดตามดูการเปลี่ยนแปลงของเนื้องอกไปเรื่อยๆ ก่อน
แต่หากตรวจพบเนื้องอกที่เป็นเชื้อมะเร็งและไม่รีบผ่าตัดออก ก็มีโอกาสที่เชื้อมะเร็งจะลุกลามจากสมองไปยังอวัยวะส่วนอื่น ทำให้เกิดอาการผิดปกติที่ร่างกายหลายส่วน รวมถึงทำให้ผู้ป่วยสูญเสียความสามารถทางสติปัญญา ความทรงจำ รวมถึงสมรรถภาพร่างกาย และอาจถึงขั้นเสียชีวิตได้
การผ่าตัดเนื้องอกสมอง พักฟื้นนานแค่ไหน?
ระยะเวลาพักฟื้นหลังผ่าตัดเนื้องอกสมองจะขึ้นอยู่กับความรุนแรงของโรค ในผู้เข้ารับบริการบางรายนอนโรงพยาบาลประมาณ 3 วันก็เดินทางกลับบ้านได้ หรือบางรายอาจนอนโรงพยาบาลนาน 5-7 วัน
และโดยส่วนมากถึงแม้จะออกจากโรงพยาบาลไปแล้ว ผู้เข้ารับบริการก็ยังต้องมีการทำกายภาพบำบัดหรือการทำกายบริหารในระยะหนึ่งหลังการรักษา โดยส่วนมากจะอยู่ที่ 6 เดือนขึ้นไป เพื่อให้สมรรถภาพร่างกายกลับมาแข็งแรงอีกครั้ง เนื่องจากเนื้องอกที่สมองมักส่งผลทำให้ความสามารถในการใช้สติปัญญาและร่างกายของผู้เข้ารับบริการลดลง
ขั้นตอนการผ่าตัดเนื้องอกสมอง
- วิสัญญีแพทย์วางยาสลบผู้เข้ารับบริการ
- แพทย์ผ่าตัดเปิดกะโหลกศีรษะและเปิดเยื่อหุ้มสมอง ในส่วนนี้อาจมีการใช้เครื่องนำวิถีช่วยให้เห็นตำแหน่งที่ควรผ่าตัดเปิดกะโหลกเสียก่อน เพื่อความแม่นยำในการผ่าตัด และทำให้ขนาดของแผลเล็กลง
- แพทย์สอดเครื่องมือผ่าตัดเข้ากำจัดเนื้องอกสมอง ในส่วนนี้อาจใช้อุปกรณ์ผ่าตัดขนาดเล็กร่วมกับกล้องผ่าตัด เพื่อความแม่นยำในการสลายเนื้องอก
- แพทย์ปิดแผลที่เยื่อหุ้มสมอง ปิดกะโหลกศีรษะด้วยหมุดปิดกะโหลกซึ่งโดยส่วนมากทำจากวัสดุไททาเนียม และเย็บปิดแผลที่หนังศีรษะอีกครั้ง แต่ในผู้เข้ารับบริการบางรายอาจยังต้องเปิดกะโหลกศีรษะทิ้งไว้ก่อน เพื่อป้องกันแผลกดทับ หรือเพื่อลดความดันภายในกะโหลกศีรษะ ขึ้นอยู่กับการประเมินจากแพทย์
การเตรียมตัวก่อนผ่าตัด
- แจ้งประวัติสุขภาพ ประวัติโรคประจำตัว ประวัติแพ้ยา แจ้งรายการยาประจำตัว วิตามินเสริม อาหารเสริม สมุนไพรเสริมสุขภาพทุกชนิดกับแพทย์ล่วงหน้า
- งดยาและวิตามินเสริมตามคำแนะนำของแพทย์ เช่น ยาต้านการแข็งตัวของเลือด ยาละลายลิ่มเลือด ยาต้านเกร็ดเลือด
- ตรวจสุขภาพตามรายการที่แพทย์แนะนำ เช่น ตรวจเลือด ตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ ตรวจเอกซเรย์ปอด
- การโกนผมก่อนผ่าตัดจะขึ้นอยู่กับคำแนะนำของแพทย์ ในการผ่าตัดเนื้องอกสมองแบบส่องกล้องหรือแบบแผลเล็ก อาจไม่จำเป็นต้องโกนผม
- งดสูบบุหรี่และงดดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์อย่างน้อย 4 สัปดาห์ก่อนผ่าตัด
- งดน้ำและงดอาหารล่วงหน้า 6-8 ชั่วโมง
- งดทาเล็บ งดใส่คอนแทคเลนส์ งดใส่แว่นตา และงดใส่ฟันปลอม
- ถอดเครื่องประดับและของมีค่าก่อนเดินทางมาโรงพยาบาล เพื่อป้องกันการสูญหาย
- ผู้ป่วยอาจต้องเดินทางมานอนพักที่โรงพยาบาลล่วงหน้าก่อน 1 คืน
- ควรพาญาติมาด้วยในวันผ่าตัด เพื่อช่วยอำนวยความสะดวกทั้งก่อนและหลังผ่าตัด
- แพทย์และนักกายภาพบำบัดอาจเรียกพบญาติมาให้ข้อมูลและทำความเข้าใจเกี่ยวกับการดูแลผู้เข้ารับบริการหลังผ่าตัดล่วงหน้า เช่น วิธีการพลิกตะแคงตัว การจัดเตรียมสถานที่พักฟื้น การดูแลแผล การให้ยาหรืออาหารทางสายยาง การเช็ดตัวผู้เข้ารับบริการ
- ลางานล่วงหน้าตามระยะเวลาที่แพทย์แนะนำ
- ผู้เข้ารับบริการจะต้องคาสายสวนปัสสาวะไว้ก่อนผ่าตัด
การดูแลหลังผ่าตัด
- หากมีท่อระบายเชื่อมอยู่ที่แผล ให้ระมัดระวังอย่าให้ท่อระบายหลุดออก
- ผู้เข้ารับบริการอาจยังต้องคงสายให้ออกซิเจนเอาไว้ก่อน เพื่อช่วยอำนวยความสะดวกในการหายใจ
- ผู้เข้ารับบริการบางท่านอาจยังต้องคงสายสวนปัสสาวะเอาไว้ก่อนประมาณ 1-2 วัน
- กินอาหารที่มีประโยชน์ เพื่อเร่งกระบวนการฟื้นตัวของร่างกาย
- พักผ่อนให้มากๆ
- งดสูบบุหรี่และงดบริโภคเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ในระยะยาว หรือต้องเลิกเป็นการถาวร
- งดออกกำลังกาย งดยกของหนัก งดทำกิจกรรมที่ต้องใช้แรงมากอย่างน้อย 1-2 เดือน หรือตามระยะเวลาที่แพทย์แนะนำ
- ทำกายภาพบำบัดและออกกายบริหารตามคำแนะนำของแพทย์และนักกายภาพบำบัดอย่างเคร่งครัด
- ในผู้เข้ารับบริการที่เนื้องอกสมองส่งผลต่อการพูดสื่อสาร ญาติจำเป็นต้องค่อยๆ คุยสื่อสารกับผู้เข้ารับบริการอย่างช้าๆ รวมถึงค่อยๆ ฟังสิ่งที่ผู้เข้ารับบริสื่อสารอย่างใจเย็น เพื่อการสื่อสารที่ตรงกัน
- ในผู้เข้ารับบริการที่ช่วยเหลือตนเองยังไม่ได้ ญาติควรหมั่นพลิกตัวผู้เข้ารับบริการทุกๆ 2 ชั่วโมงเพื่อป้องกันแผลกดทับ
- งดทำผม ทำสีผม การใช้อุปกรณ์หรือสารเคมีจัดแต่งทรงผมต่างๆ อย่างน้อย 2 เดือน หรือจนกว่าแผลจะปิดสนิท
- ระมัดระวังอย่าให้แผลโดนน้ำจนกว่าแพทย์จะอนุญาติ แต่โดยส่วนมากจะอยู่ที่ประมาณ 7 วัน
- ในผู้เข้ารับบริการที่มีปัญหาด้านสมรรถภาพร่างกาย ญาติควรจัดเตรียมสถานที่พักฟื้นที่ปลอดภัยและไม่เสี่ยงทำให้ผู้เข้ารับบริการหกล้มหรือสะดุดจนเกิดอุบัติเหตุได้ง่าย เช่น ควรเป็นสถานที่เปิดโล่ง อยู่ที่บ้านชั้นล่าง ไม่มีสิ่งของหรือเฟอร์นิเจอร์วางเกะกะที่พื้น งดการใช้พรมที่ง่ายต่อการลื่นล้ม ติดตั้งราวจับในห้องน้ำ
- แพทย์อาจนัดหมายให้กลับมาตรวจดูการเปลี่ยนแปลงของเนื้อสมองเป็นระยะๆ เพื่อเช็กความเสี่ยงมีเนื้องอกในสมองเพิ่ม หรือเนื้องอกที่ยังคงอยู่ในสมองมีการเติบโตขึ้นอีก
ผลข้างเคียงที่อาจเกิดขึ้น
- หากพบอาการไข้สูง แผลบวดแดง มีของเหลวไหลออกจากแผลผ่าตัด มีอาการง่วงซึม กล้ามเนื้ออ่อนแรง ปวดศีรษะเรื้อรัง คลื่นไส้อาเจียน หรือมีอาการชัก ให้รีบกลับมาพบแพทย์โดยเร็วที่สุด
- ภาวะหลงลืม แต่โดยส่วนมากจะเป็นเพียงชั่วคราว หลังจากได้พูดคุยสื่อสารกับแพทย์หรือญาติเป็นระยะเวลาหนึ่ง ผู้เข้ารับบริการก็จะเริ่มกลับมาจดจำสิ่งต่างๆ ได้อีกครั้ง
- ภาวะแผลติดเชื้อ
- ภาวะปวดติดเชื้อหรือภาวะปอดอักเสบ
- ภาวะสมองบวม
- ภาวะเลือดออกในสมอง
- ภาวะโพแทสเซียมสูงหรือต่ำกว่าปกติ
- ภาวะความดันภายในกะโหลกศีรษะสูงขึ้น
- เนื้องอกในสมองมีการเติบโตขึ้นอีก